‘Mijn leven is van miiiiiijjjj!’ Als er één bekende slotnoot is van een musicalnummer, is het deze wel, uit de musical Elisabeth. Het nummer heeft maar weinigen onberoerd gelaten en dat geldt ook voor de musical in zijn geheel; de voorstelling is de meest succesvolle Duitstalige musical ooit en schopte het zelfs tot de andere kant van de wereld waar het publiek trok in China, Japan en Zuid-Korea. Maar hoe begon het eigenlijk?
Elisabeth is een Weense musical uit 1992 over keizerin Elisabeth van Oostenrijk-Hongarije (1837-1898). Michael Kunze, die al eerder musicals als Evita en The Phantom of the Opera voor het Duitstalige theater bewerkte, schreef het script. Hij baseerde zich daarbij op de biografie die Brigitte Hamann schreef naar aanleiding van teruggevonden dagboeken en gedichten van keizerin Elisabeth. Hamann wilde voor eens en voor altijd een einde maken aan de romantische mythe rondom Sissi zoals die in de films met Romy Schneider naar voren komt. Maar liefst zeven jaar lang werkte Kunze aan de musical, waarvan de laatste drie samen met de Hongaarse componist Sylvester Levay, die eerder muziek voor Hollywoodfilms en Elton John componeerde. In plaats van voor de hand liggende Weense walsen, schreef Levay voor Elisabeth een mengvorm van klassieke en moderne muziek.
Europees product
Kunze had met Elisabeth naar eigen zeggen iets anders voor ogen dan de gemiddelde Amerikaanse musical met bijbehorende clichés: hij wilde ‘een echt Europees product’ maken. Toch heeft Elisabeth behoorlijk wat gemeen met Engelse en Amerikaanse musicalklassiekers, merkte NRC-recensent Henk van Gelder op. ‘De oneerbiedige verteller zagen we al in Evita, evenals de manier waarop de adel reageerde op de komst van de nieuwe keizerin, het morrende volk lijkt als twee druppels water op het morrende volk in Les Misérables, en in de quasi-symfonische pop klinken voortdurend echo's op van Lloyd Webber en Claude-Michel Schonberg’.
Van Gelder zag wel wat overeenkomsten tussen het morrende volk uit Elisabeth en dat uit Les Misérables
Pia en Sissi
De première van Elisabeth was op 3 september 1992 in Wenen. Aan Pia Douwes de eer om de rol van Elisabeth te creëren, die ze twee jaar lang in Oostenrijk speelde. Uiteindelijk moest ze stoppen omdat ze naar eigen zeggen de rol mee naar huis nam: ‘Op den duur kon ik Pia en Sissi niet meer scheiden. Ik voelde haar pijn, haar verdriet,’ vertelde Douwes in 1999 aan De Telegraaf. Toen de Nederlandse versie van Elisabeth in 1999 in première ging in het Circustheater, was Douwes weer helemaal klaar voor de rol en speelde ze het personage opnieuw.
Geen lulverhaal
De Nederlandse productie van Elisabeth werd geproduceerd door Joop van den Ende. Toen hij de musical voor het eerst zag in Oostenrijk was hij echter niet onder de indruk. Te bombastisch en te veel opera, vond hij. Maar Van den Ende kreeg toestemming van de makers om wat veranderingen door te voeren en regisseur Eddy Habbema mocht zijn eigen interpretatie aan het stuk geven. Zo werd de Nederlandse Elisabeth van Van den Ende in zijn eigen woorden ‘geen dansje, muziekje en een lulverhaal’.
Van draak tot succes
De recensent van het Dagblad voor Zuidwest-Nederland vond de Nederlandse Elisabeth echter een ‘draak van een musical’. Hij was niet alleen zijn oordeel; ook De Telegraaf en het AD hadden hun twijfels bij de musical. Maar er waren ook lovende recensies en, belangrijker nog, het publiek kwam in groten getale opdraven. Al in november werden er gemiddeld 92.800 kaarten per maand verkocht, meer dan drie keer zoveel als het aantal voor de Nederlandse The Phantom of the Opera en Miss Saigon. Toch was niet al het publiek blij met de voorstelling; een aantal bezoekers die de Tweede Wereldoorlog hadden meegemaakt, waren geschokt door een scène waarbij hakenkruisen werden gebruikt en acteurs de Hitlergroet brachten. Van den Ende bood zijn excuses aan, maar weigerde de scène te schrappen vanwege het belang van het thema van opkomend fascisme voor het verhaal.
Nederlandse Elisabeths
Na 581 voorstellingen en meer dan een miljoen bezoekers kwam er in 2001 een einde aan Elisabeth in Nederland. Maar Van den Ende, die zijn imperium naar Duitsland uit aan het breiden was, opende een volgende productie van de musical in het Colosseum Theater in Essen. Net als in Nederland en Oostenrijk speelde Douwes de hoofdrol. Nieuw in deze productie was een duet voor Elisabeth en de Dood: ‘Wenn Ich Tanzen Will’. Het is het enige nummer waarbij Elisabeth en de Dood als gelijkwaardige partners tegenover elkaar staan, stelt theaterwetenschapper Birgit Rommel. Sinds de introductie wordt het nummer vaak in Elisabeth-producties opgenomen. Inmiddels zijn er al drie revivals van de musical in Wenen geweest, waarbij de rol van Elisabeth elke keer door een Nederlandse werd gespeeld; na Douwes waren dat Maya Hakvoort en Annemieke van Dam. Maar Douwes, die de rol ook in Stuttgart en Berlijn speelde, is toch wel de ultieme Elisabeth te noemen. Wie geluk heeft kan haar nog één keer in de huid van Elisabeth zien kruipen bij Paleis Het Loo.
Bronnen:
- Dagblad voor Zuidwest-Brabant (1999) Brieven Elisabeth 1. 4 december.
- De Telegraaf (1999) ‘Ik kan Sissi’s verdriet nu aan’. In Wenen moest Pia Douwes met de rol van Elisabeth stoppen. 30 oktober.
- Kleuver, Esther (1999) Originele benadering van levensverhaal van keizerin Sissi. De Telegraaf, 18 november.
- Lange, Yasha (2000) Hitlergroet in musical schokkend. NRC Handelsblad, 11 maart, 19.
- Leeuwarder Courant (1999) Run op kaarten voor ‘Elisabeth’. 19 november.
- Rommel, Birgit (2007) Aus der 'Schwarzen Möwe' wird ‘Elisabeth’: Entstehung und Inszenierungsgeschichte des Musicals über die Kaiserin von Österreich. Hamburg: Druck Diplomica Verlag.
- Van Gelder, Henk (1999) Keizerin Sissi als een 19de - eeuwse Lady Di; Technische topprestaties in epigonistische mega-musical ‘Elisabeth’ in Scheveningen. NRC, 22 november, 8.
- Van den Hanenberg, Patrick (1999) Sissi in musical voor Nederlanders verklaard. De Volkskrant, 31 augustus.
- Van der Velden, René (1999) ‘Elisabeth’ draak van een musical. Dagblad voor Zuidwest-Nederland, 23 november.
- Sanne Thierens
8 juni 2017, 19:07